Türkiye yörük türkmenlerin kültürü: BEKDİKLER VE TOPAK EV

Profesör Dr.Mehmet ERÖZ 'ün YÖRÜKLER adlı eserinden alınan Bekdik çadırı(Topak ev) ile ilgili alıntılar şöyledir:

" Topağ Ev (Topak Ev) : Derim ev veya Bekdik çadırı (kümbet şeklinde Keçe Çadırı olup, bugün Anadolu'da bulunanı Kırgız, Kazak çadırlarının aynısı , fakat biraz daha küçükçesi ve basitçesidir.
Kazak ve Kırgızlar bu çadırlara Kıyız, kiygız üy = Keçe Ev diyorlar. (Anadolu 'da Keçe Ev diye tünel şeklinde çadırlara deniyor.)

Bugün bu çadırlar yalnız Bekdik Aşiretinde kalmıştır. Maraş ve Konya Ereğli'si Bekdikleri.Biz Ereğli Bekdik'lerini gördük. Emirdağ Türkmenlerinin de kullandıklarını söylüyorlar; pek zannetmiyoruz:30-40 sene evvel her yerde terkedilip, kara çadır istimail edilmeğe başlanmış.

BEKDİK ÇADIRININ UNSURLARI:

Tepelik : Kubbe Keçesi
Üznük : 70-80 cm.eninde keçe
Yaneri : 1-1,5 m. Eninde keçe
Daban çığı : 80-100 cm.boyunda kamışlar
Çevirme : 5-10 cm.eninde, tepeliği tutan kıl Susma : 15-20 cm. eninde yünlü renkli kolon
Belipi : 30-40 cm. kalınlıkta, renkli yünlü dokuma
Yellik : Çadırı rüzgarda korur 20 kadar vardır.
Uğ : Ağaçtan, yay biçimindedir.36 ila46 adettir.Çadır büyük olursa 46 adet oluyor. Bizim gördüğümüz çadırın 36 (uğ) u vardır.
Derim : Baklava dilimi şeklinde ,ağaç kafes .Çam ağacındandır. Rüzgarlı havalarda (yaneri) =(keçe ) çemrenir (kaldırılır.)
Çamdak : Rüzgar deliklerden geçer gider.Kırgız- kazak çadırında da aynıdır.
Çevlik : 2 ila 4 metre çapında ağaç çember.Kubbe çatının iskeleti.

Baklava dilimi şeklindeki (Derim) dört bölük (parça kısımdan) ibaret,dört bölük bir çadırı teşkil ediyor. Çadır sökülünce bu (Derim)ler portatif karyola gibi , kafesler arasında deliği kapamak suretile, dürülebiliyor.

Yılığipi : (Derim) le (uğ)u bağlıyan yün ip.
Uğ ipi : Süslü, renkli yün ip,(uğ) un üzerine dolanır, sarılır.
Poçak : Renkli yünden süsler ,çiçekler yapılır. Bir yerine at kılına dizilmiş mavi boncuklar bağlanır. Yayladan toplanan çiçeklerle çok güzel görünüşte bir süs eşyası olur.Çadırın Kubbesine yakın, en güzel yerine asılır.(Tepelik = Tepe Keçesi) ne Söğüt aşireti Turluk diyor. Kırgız Kazaklar (Yaneri ) ye Turduk diyor.(Üznük) e Kırgız -Kazak'lar (üznük) diyor.(Uğ) a Kırgız -Kazaklar (uğuk) diyor.

Topağ'evin (Topak evin) Dutulması (Kurulması):

Bu çadırları her kadın (dutamaz : kuramaz )Bunun ehli olan maharetli kadınlar vardır.Bütün (oba) ın (topak ev)lerini onlar (Dutar.)
Keçe kolon v.s. gibi yün ve kıl mamulatı malzemeyi kendileri hazırlar.(Çevik, Uğ, Çamdak, Derim)gibi ağaç malzemeyi Ereğli'nin (Evcideresi Köyü) nden alıyorlarmış. 40-50 senedir bu köy de bu meslekten vazgeçmiş olduğundan,yenisi gelmiyor, eskilerini kullanıyorlar.Bu köy şimdi tahtacılık yapıyor, ev malzemesi hazırlıyormuş.
Bu tahta işlerini yapanlar hep Alevi Türkmen aşiretleri. Bu köy de öyle imiş. Hepsine(tahtacı) deniyor. Eskiden ağaçtan çadır malzemesi, hazırladıkları için, mesleklerine izafeten bu ismi almışlar.

A.Rıza YALMAN(YALGIN) 'ın CENUPTA TÜRKMEN OYMAKLARI adlı eserinden alınan Bekdik Çadırı(Topak ev) ile ilgili alıntılar ise şöyledir:

"Topak Ev: Topak Evin Çukurova'da bir ismi; Bekdik Çadırıdır. Bekdik bir aşiret ismidir ve Nevşehirli İbrahim Paşa'nın anasının oymağıdır.(İbrahim Paşa Boynuinceli aşiretindendir.) Bu çadır yine alaçık gibi değneklerden ve kanatlardan yuvarlak olarak kurulur. Topak evin yarısından fazlası küre halindedir. Ailenin kalabalıklığına göre kanat sayısı artar, azalır. Kanatların üzerinde yine değneklerden yapılmış bir daire vardır ki, buna tepelik denir. Bu tepeliğin tam merkezinde çadırın ortasına gelecek direğin odundan yapılmış bir yatağı vardır. Yatağın iç tarafı oyuntuludur, dış tarafı uzaktan görülecek gibi bir tuğ ile süslenmiştir. Bu tuğ bir öküzün kuyruğudur. Tostoparlak ve beyaz renkte olan; bugün Orta Asya'daki Kırgız evlerine çok benzeyen topak evin kanat ile tepeliğin merkezinden kaidesine doğru olan kısım yukarıdan aşağı olmak üzere 18 - 24 adet yine dokunmuş kolanlarla sağlamlaştırılır ve süslenir.
Bu çadırı bütün aşiretlere Evciler oymağı ismindeki bir oymak hazırlar. Bölgemizde " Tahtacı " diye anılan alevi Türklerinin eski oymak isimlerinin Evciler olduğunu yine kendinden işittim.

Topak evi Bekdik'lerden başka yirmi yıl öncesine kadar Türkmen oymakları arasından da düğün ve misafir evi olarak kullanılıyordu. Şimdi alaçık ve kara çadırlar içinde yaşayan Türkmenler yalnız gerdek gecelerinde topak ev taklidi bir çadır kurarlar ki, bunun ismini dürümevi veya derimevi derler (Dürüm portatif , derim: yığınak anlamındadır.)

YEREL ANLATIM İLE TOPAK EV KURULUMU (Niğde/Bor -Kızılca Kasabasından Narin AKKUŞ anlatımıdır)

-Önce DERİM (katlanabilir yapıda) birbirine bağlanır. İkişer ikişer 4 derim olacak. Derimler birbirine saç örgüsü gibi örülen bel bağı ile birbirine bağlanır.Derimler dikildikten sonra alt eşik ve üst eşik derimle birleştirilir.

-Evin iç orta merkezine yaklaşık 2,5 metre yüksekliğinde direk, çevliğin orta merkezinde ki direk yuvasına takılarak, çevlikle birlikte birkaç kişinin yardımı ile yukarı kaldırılırdı. Çevliğin ortasından düşey sallandırılan ip çevlik direğine paralel olarak indirilir ve direğin hemen yanına çakılan küçük kazığa bağlanırdı. Rüzgarlı havalarda, bu ip kazığa daha sıkı sarılarak evin dengesinin bozulmaması sağlanırdı. Ahşaptan yapılan hafif eğimli UĞ, çevliğin uğ yuvalarına takılır ve bir ucu da uğun diğer ucunda ki iple derime bağlanır. Uğ, 46 tane olmaktadır.

-Dokuma olan KARÇIN eşiğe takılır ve evin iç cephesinden dört tarafı dolanır.
Karçın evi iç cephesinden derim ve uğ başlarının birleştiği noktadan dolanırdı.
- Susma bir ucu derime bir ucu çevliğe veya uğa gelecek şekilde uğları dıştan saracak şekilde sarılırdı.Susmada duruma göre 2-3 parçadan oluşurdu.Susma da dokuma olup, Karçından daha az enlidir.

-Çevlikle, uğ başlarının birleştiği bölüme ortası boş olan keçeden yapılmış olan ÜZNÜK örtülürdü. Üznük iki parça olup; biri gün batımından biri de gün doğumundan atılırdı.

-Üznük atıldıktan sonra, evin en üst dış kısmına ortasında at kılından yapılan bir püskülü olan TEPELİK atılır. Tepeliğin alt aşağı kısımlarından at kılından dokunan 40-50 tane olan YELLİK denen ucunda ip olan tepelik konur. Yelliğin yere inen ip uçları TIRNAK ÇIĞ ve KIŞLIK BÜYÜK ÇIĞ arasında kalır ve derime bağlanır.
-Tepelik en üst çevlik üzerini örterdi. Evin yanlarını örtmek içinde keçeden yapılan YAN ERİ 3 parça, yanlara ve biride evin arka cephesine atılırdı.

-Evin dış derim tarafına tırnak çığ denen 80-90 cm. yüksekliğinde çığ çevrilir. Bu çığlar 2-3 parçadan oluşurdu. Her parça birbirine iple bağlanırdı.
-Tırnak çığdan sonra, evin dış kenarı tırnak çığdan daha kalın ve daha yüksek olan DIŞ ÇIĞ ile çevrilir.
-Çok sıcak günlerde dış çığ biraz açılarak evin serinlemesi sağlanırdı.

-Ev kuruluş yönü kapı kısmı güneye bakardı. Ev kurulduktan sonra, evin gün batımına düşen kısmına ev içi genişliğinden biraz daha küçük iç genişliğinde SÜTLÜK denen etrafı yüksek ve kalın çığla çevrilen bir mutfak benzeri ayrı bir üstü açık bir ev bölümü yapılırdı. Sütlük yapılırken bir kenarı eve dayalı olacak şekilde belirli bir çapta KOM denilen kazıklar çakılır ve çığımızda komlar içerde kalacak şekilde çevreden dolandırılırdı. Sütlüğün yine güney cepheye açılan bir çığ kapısı olurdu. Bu bölüm ev dışında genellikle mutfak işlevi olmak üzere çok amaçlı bir kullanımı olurdu.

GÖRÜŞ:

"Türklerin Anadolu'ya gelmesinden sonra çeşitli nedenlerle konutta başlayan tasarım farklılaşmasını ve malzeme kullanımındaki çeşitliliğin ilk örnekleri çadırda yaşanmıştır. Bu tür çadırlar, -alaçık, topak ev, ak ev, keçe ev, derim evi, bekdik çadırı, turluk- yerlerini zamanla kara-çadıra bırakmıştır" Kutlu (1987:246-247),

Bekdik çadırı(Topak ev-Derimevi-Tuynuk-Gara-oy-üy)vb.isimlerle Türkmenlerin yani göçebe oğuz kavimlerinin kullandığı bir meskendir.Anadoluda konar göçer kavimler zamanla bu meskeni bırakıp Kara çadır(Kıl çadır) ve Keçe çadır(Alaçık-Alayçık) şeklinde çadırları kullanmaya başlamışlardır.Bekdikler gibi bazı aşiretler ise kalıcı yerleşik düzene geçene kadar orta asyadaki atalarının kullandığı Topakev adı verilen çadırı kullanmaya devam etmişlerdir.Bugün dahi Orta asyada yada Türk cumhuriyetlerinde bu tip çadırlara rastlanmaktadır. İ.Kocadağ

TOPAK EV RESİMLERİ